ЦЕНТАРОТ НА ГРАДОТ ОТВОРЕН САМО ЗА ЖИТЕЛИТЕ – РЕАЛНОСТ ИЛИ…

Се повеќе градови бараат да се отстранат автомобилите од нивните центри, но спротивставувањето бизнис заедницата може да биде голема пречка. Џејми Вајли го објаснува искуството на Осло за да покаже како градовите можат да направат планирање без автомобили да функционира подобро за сите, вклучително и за бизнис заедницата.

Нема сомнение дека во повеќето градови, автомобилот е сè уште крал

Планирањето на градовите од средината до крајот на 20. век во голема мера им даваше приоритет на автомобилите, кои радикално го трансформираа лицето на градовите и навистина влијаеа врз начинот на живот на луѓето, суштински принудувајќи многумина кон купување на автомобили.

Додека автомобилите несомнено преставуваа придобивки за општеството, приоритетот на приватните возила во градовите предизвика бројни проблеми за луѓето што живеат таму: загадување на воздухот, метеж, емисии на јаглерод и физичка неактивност.

Автомобилот сè уште може да биде на транспортниот трон на повеќето места, но се поголем број градови почнуваат да се справуваат со доминацијата на автомобилите и да го ребалансираат урбаниот транспорт.

Постојат многу начини да се постигне тоа – трошоци за метеж, давачки за паркирање и голема инфраструктура за велосипедизам, но три примери што стануваат сè почести. Но, некои градови следат нешто што сеуште треба да се трансформира, а тоа е: центарот на градот без автомобили.

Голем број градови низ Европа веќе имаат де факто области без автомобили во своите центри –  благодарение на нивните историски, тесни улички што не им одговараат на автомобилите – но има зголемена популарност да се оди чекор понапред со трансформација на градските центри во простор за луѓето.

Важно е да се напомене дека „без автомобили“ навистина не значи „без автомобили“. Наместо тоа, станува збор за создавање градски центри што ги ставаат луѓето и јавниот превоз пред движењето со автомобил, спроведување мерки за минимизирање на употребата на автомобили и одржување на одржливите начини на транспорт што е можно полесно и привлечно.

Осло: Градски живот без автомобили

Осло стана нешто како пример за градовите кои бараат иднина без автомобили. Пред своите амбиции во центарот на градот без автомобили, Осло веќе добро се снаоѓаше според стандардите на повеќето градови кога станува збор за градската мобилност.

Градот има широка трамвајска, автобуска и метро мрежа, со јавен превоз што сочинува над 60% од патувањата, со амбиции да се оди понатаму. Осло е главен град на електричните возила во светот, со над 20% од возилата во градот се ЕВ. Градот, исто така, има силни цели за возење велосипед, насочени кон 25% од патувањата што треба да се направат со велосипед до 2025 година. Но, општината сакаше да оди чекор понапред.

Во 2015 година, по изборот на новата владина коалиција, Oslo Kommune ја објави својата намера да создаде нов градски центар без автомобили до 2019 година.

„Програмата за безжичен животен век“ последователно беше лансирана, главно со цел да создаде повеќе „градски живот“ во Осло со дизајнирање на попривлечен и жив центар на градот каде што луѓето се во можност и сакаат да го поминуваат времето.

Почнувајќи од 2017 година, следните две години доживеаја големи промени во центарот на Осло, со брза трансформација на улиците и јавните простори. Отстранети се околу 700 јавни места за паркирање и сега се во функција како нови наменски места за паркирање за лица со попреченост, трговци и возила за испорака.

Пешачките зони се проширени, велосипедските ленти се шират и на јавниот превоз му е даден поголем приоритет низ градот. Воведени се нови мерки за создавање на попривлечен и поздрав центар на градот, вклучително и јавното седење, простори за играње, улични дрвја, јавни тоалети и многу повеќе.

За помалку од три години, Осло презеде промени што на некои градови им беа потребни  децении да ги постигнат. Осло е широко пофален во меѓународните медиуми за неговите напори, и тоа со право. Се покажа дека е инспирација за другите градови да го следат неговиот пример. Но, доколку одиме малку подлабоко, ќе видиме дека наводната утопија без автомобили имаше некои проблеми на патот да се оствари.

Отпор кон програмата за „живот без автомобили“

Откако беа објавени плановите за центарот на градот без автомобили, веднаш се спротивставија на програмата за „живот без автомобили“.

Политичките партии надвор од владината коалиција покренаа забелешки во врска со влијанието врз луѓето кои во моментов користеле автомобили, во и околу центарот на градот (иако овие приговори подоцна беа намалени). Некои граѓани, исто така, изразија загриженост во врска со какви промени ќе се соочат и како ќе се влијае на патувањето во градот.

Една од главните критики што најчесто се упатуваше на проектот, а кои имаа за цел да ја намалат употребата на автомобили во градовите е нивното претпоставено влијание врз бизнисите и економската активност.

И покрај големиот број докази дека приоритет за движење пеш, велосипед и јавен превоз всушност може да ја зголеми деловната активност и да ги заживее локалните економии, рутински се откри дека бизнисите се спротивставуваат на проектот за живот без автомобили.

Осло не беше ништо поразличен: Мнозинството бизниси анкетирани од Oslo Kommune во 2018 година се спротивставија на Програмата за живот без автомобили. Со оглед на политичкото значење на деловните субјекти како работодавци и креатори на економската активност, не беше за изненадување нивната реакција кон овие проекти кои се од голема важност за нивната политичка прифатливост.

Намалување на деловното спротивставување на градските центри без автомобили

Па, што може да се стори за да се направат проекти за центарот на градот без автомобили попријатни за деловните субјекти и да се осигура дека нивните потреби се исполнети?

Можеби не е изненадувачки, нема сребрен куршум за намалување на спротивставувањето на бизнисот кон овие шеми. Но, тоа не значи дека градските центри без автомобили не можат да бидат во корист на бизнис заедницата.

При подетална проверка во Осло, се чини дека спротивставувањето на Програмата за живот без автомобили произлезе од неколку клучни прашања, од кои повеќето се однесуваат на тоа како се водеше и спроведуваше проектот, а не од претпоставката за намалување на употребата на автомобили.

Многу од точките на приговор – како што се недостаток на консултации и комуникација за планираните промени и прашања со стапката на спроведување на мерките – може хипотетички да се решат со подобрување на дизајнирањето и спроведувањето на проектите во центарот на градот без автомобили.

Лекции за правење градски центри без автомобили, а во корист и на бизнис заедницата

Рана и значајна соработка

Препознавањето на улогата на бизнисот како составен дел на градските центри е од витално значење. Општините треба внимателно да ги вклучат и деловните активности во текот на развојот на центарот на градот без автомобили за да се осигурат дека загриженоста е опфатена и решенијата ќе бидат интегрирани во проектот.

Дополнително, тесната соработка со деловните организации е важна во градењето доверба и соработка помеѓу деловната заедница и општината. Пронаоѓањето компромиси, особено во врска со пристапот до испорака, е клучно за да им се покаже на деловните субјекти дека општината сака да направи предлози да работат за деловните субјекти и дека нивните ставови се ценети во овие дискусии.

Спроведете рано, но прво тестирајте

Раното воведување на мерки за да се направи центарот на градот поатрактивно место се чини клучно за олеснување на деловните грижи. Да се осигура дека придобивките од проектите без автомобили – како што се повеќе јавен простор, повеќе места за седење, зеленило и други мерки за создавање привлечна средина – се воведени заедно со мерките како што се отстранување на паркинг места е клучно за да им се покаже на луѓето што се обидува со проектот да се постигне и како би можело да изгледа новата нормала.

Сепак, треба да се внимава на мерките за  тестирање и добивање повратни информации од граѓаните и деловните чинители, кои ќе бидат причинители за успехот и вредноста на овие мерки.

Јасна комуникација

Утврдувањето на јасна и конзистентна стратегија за комуникација во раниот дел на процесот е клучно за да се осигури дека сите засегнати страни се информирани и ангажирани со проектот. Особено, ова се чини важно во обезбедувањето поголема сигурност и стабилност за деловното опкружување во градот.

Фокусирањето на комуникацијата околу целите на проектот за кои имаат интерес повеќе засегнати страни – како што е создавање на попривлечен центар на градот – и промовирање на придобивките од намалувањето на употребата на автомобили исто така може да биде важно средство за привлекување луѓе во проектот.

Општините, исто така, треба да вложат активни напори да ги документираат промените што се прават, како што се случуваат, така што деловните субјекти и граѓаните можат да видат кои придобивки ги носи проектот на терен.

Следење на влијанието

Општините треба да имаат за цел да соберат и следат податоци за економското влијание на центарот на градот без автомобили. После одредена дискусија со деловната заедница, Oslo Kommune ја спроведе алатката „градско сметководство“ („byregnskap“) за поблиску да го следи економското влијание на проектот без автомобили, нешто што беше поздравено од деловната заедница.

Ова е потенцијално сложена задача, но обезбедува вреден увид во влијанието на промените во различни области од центарот на градот и се чини важно за олеснување на загриженоста на бизнис секторот. Во случај да се појават негативни економски влијанија, ова овозможува брзо да се идентификуваат проблемите и да се спроведат решенија како одговор.

Завземете холистички пристап

Интегрирањето на центарот на градот без автомобили во поширокиот контекст на градот е од суштинско значење за постигнување координиран и холистички пристап кон решавање на низа прашања во градот.

Особено, обезбедувањето дека проектот без автомобили е добро интегриран во пошироки стратегии за економија, домување, планирање и транспорт е клучно за максимизирање на потенцијалот на овие проекти.

На пример, размислувањето за тоа како треба да се прилагоди јавниот превоз како одговор – како што се создавање подобри автобуски и железнички врски во близина на паркиралиштата – е од витално значење за да се осигура дека може да се одржи добар пристап до градот.

Дополнително, осигурувањето дека деловните субјекти можат најдобро да го користат просторот надвор од своите простории, како што се места за седење или атракции за привлекување луѓе, може да помогне да се создаде поживописен и успешен центар на градот.

План за иднината?

Осло е одличен пример за тоа како можат да се реализираат вистински промени за краток временски период за да се создаде атрактивен и успешен град.

На крајот на краиштата, ќе се појават несогласувања и конфликти при трансформација на центрите на градот во повеќе живи места, меѓутоа треба да се најдат многу заеднички теми: бидејќи секој сака да живее во среќен, здрав, привлечен и успешен град.

Да работиме заедно е единствениот начин да се направи тоа реалност. Да, Осло нема сè што е во ред во своето патување кон иднината без автомобили, но норвешкиот главен град им покажа на другите градови дека ставањето луѓе на прво место во градовите не само што е можно, туку е пожелно од цела низа причини.

Другите градови сега треба да бараат да учат од примерот со Осло и да создадат градски центри кои ќе работат подобро за секого. Дали Скопје ќе го реализира центарот без автомобили?